گمرک نقشه راه نداشت

اخیرا طرح جامع گمرک نوین مطرح شده است. اصلا چه شد که گمرک، رویه‌اش را به این سمت تغییر داد. وقتی روند کاری گمرک را پیگیری می‌کنیم، می‌بینیم که در طول 10، 15 سال گذشته در هر دوره زمانی چون ارتباط مستقیمی با گمر‌ک‌ کشورهای دیگر دارد سعی کرده خودش را به‌روز نگه دارد اما حالا چه اتفاقی افتاده که یک‌باره طرح جامع مطرح می‌شود تا کل زیرساخت گمرک تغییر اساسی کند؟
واقعیت این است که گمرک جزو اولین سازمان‌هایی بوده که سعی کرده از سامانه‌های الکترونیکی در فرآیند‌های کاری‌اش استفاده کند. حالا اسمش را بگذارید در راستای دولت یا تجارت الکترونیکی، در این وادی از سال‌های 72 و 73 شروع کرده به انجام کار تا اینکه در سال 75 سیستم آسیکودا به عنوان اولین سامانه نرم‌افزاری در گمرک پیاده‌سازی شده است اما اگر امروز بخواهیم وضعیت گمرک را که زمانی در استفاده از سامانه‌های الکترونیکی جزو اولین سازمان‌ها بوده بررسی کنیم می‌بینیم با اینکه در آن سال‌ها جزو اولین سازمان‌ها بوده اما الان از نظر نحوه کاربرد، نحوه استفاده و گسترش استفاده از فناوری اطلاعات متاسفانه جزو سازمان‌های پیشرو نیست.
چرا این اتفاق افتاده است؟
مهم‌ترین دلیلی که به آن رسیدیم این بود که ما یک نقشه راه مشخص برای رسیدن به اهداف‌مان یا رسیدن به گمرکی که نام آن را گمرک نوین می‌گذاریم، نداشتیم؛ بنابراین طرح جامع گمرک نوین را که شبیه طرح جامع مالیاتی است، مطرح کردیم. چون من نماینده وزیر در طرح جامع مالیاتی بودم کاری که شرکت دیلویت در این طرح انجام داده بود را دیدم و البته دیدم که بعد از دیلویت که این کار را انجام داد با وجود آنکه سه بار روسای سازمان امور مالیاتی تغییر کردند اما هیچ‌کدام نتوانستند این طرح را کنار بگذارند. چون طرح به خوبی توانسته بود یک نقشه راه درست و حسابی برای سازمان امور مالیاتی تنظیم کند. بنابراین به این سمت حرکت کردیم که چنین کاری را برای گمرک هم انجام دهیم.
زمانی که آسیکودا وارد شد همراه با یک نقشه راه نبود؟
برای خود آسیکودا نقشه راه داشتند اما برای گمرک نوین که حالا تعریفم را از گمرک نوین می‌گویم چیست یک نقشه راه نداشتیم. گمرک نوین باید چهار مشخصه داشته باشد؛ گمرکی که از شیوه‌های نوین مدیریتی استفاده می‌کند مثل مدیریت خطر یا حسابرسی پس از ترخیص. در این‌ باره یکی دو مثال برایتان می‌زنم. با توجه به گسترش حجم تجارت در سطح دنیا، سازمان جهانی گمرک و گمرکات پیشرو دنیا به این جمع‌بندی رسیدند که اصولا امکان کنترل تمام محموله‌ها در گمرک وجود ندارد و هیچ کشوری هم این امکان را ندارد. بنابراین آمدند و گفتند باید بیاییم محموله‌هایی که به گمرک اظهار می‌شوند را از نظر ریسک و خطری که ممکن است داشته باشند رتبه‌بندی کنیم. به همین خاطر بود که مسیر قرمز،‌ زرد، ‌آبی و سبز تبیین شد که گفتند مثلا مسیر سبز را اصلا کنترل نکنید کالاهای کم‌‌ریسکی‌اند. حالا این رتبه‌بندی شاخص دارد که چه کالاهایی در مسیر سبز، زرد،‌ قرمز یا آبی قرار می‌گیرند. هنوز در کشور ما آن‌طور که باید و شاید مدیریت خطر شکل نگرفته و اصلا در آسیکودا هم به این ‌ترتیب است، در آن زمان این موضوع در نظر گرفته نشده بود و بعدا آمدند و به‌ تدریج مدیریت ریسک را عملیاتی کردند.
یعنی بعدا این مسیرها به آن اضافه شد.
بله، این مسیرها بعدا عملیاتی شده است. بعد از موضوع مدیریت ریسک که در شیوه‌های نوین مدیریتی مطرح است به حسابرسی پس از ترخیص می‌رسیم. در بسیاری از گمرکات دنیا به اظهار صاحب کالا اعتماد می‌کنند اما این حق را برای گمرک قائل می‌شوند که تا سه سال بعد بتواند باز بر مبنای مدیریت ریسکی که دارد به دفاتر اظهارکنندگان کالا مراجعه کند و اگر خلاف آنچه اظهار شده بود را ملاحظه کرد برخوردهای لازم را انجام بدهد. نتیجه این می‌شود که زمان انجام تشریفات گمرکی کم شده و به تبع آن هزینه انجام تشریفات گمرکی کاهش پیدا می‌کند.
اما فعالیت گمرکات را به داخل محدوده شهری هم می‌کشاند.
نه، این‌طور می‌شود که بر فرض، فرد کالایی را به گمرک اظهار می‌کند و می‌گوید من این کالا را هزار دلار خریده‌ام. از او می پذیرند اما این حق را برای خودشان قائل می‌شوند که شش ماه یا یک سال دیگر بروند و دفتر او را نگاه کنند و ببینند آیا در دفترش هم هزار دلار ثبت شده یا آنکه در دفترش دو هزار دلار ثبت کرده است. اگر دو هزار دلار ثبت کرده باشد معنی‌اش این است که به گمرک کم‌اظهاری کرده تا حقوق و عوارض کمتری به دولت پرداخت کند و اینجاست که باید با او برخورد شود. بنابراین این تکه از ویژگی گمرک نوین که عرض می‌کنم ممکن است بخشی‌اش بر مبنای فناوری اطلاعات باشد اما بخشی از آن برمی‌گردد به ساختار سازمانی گمرک که باید اصلاح شود، به نحوی که اولا بر مبنای ریسک، کنترل‌ها شکل بگیرد و به تبع آن تخصیص منابع گمرک بهتر انجام شود. فرض کنید گمرک بخواهد همه محموله‌ها را کنترل کند، باید به هر محموله یک دقیقه وقت بدهد اما وقتی ساختارش را طوری تنظیم کند که به محموله‌های با ریسک بالا زمان بیشتری بدهد امکان کنترل و نظارت بهتری فراهم می‌شود. بنابراین باید ساختار سازمانی گمرک و فرآیندهای انجام کار در رویه‌های مختلف گمرکی مثل صادرات، واردات، ترانزیت، کابوتاژ،‌ ورود موقت، صدور موقت و دیگر رویه‌ها را طوری تنظیم کنیم که شیوه‌های نوین مدیریتی در آنها قابل اجرا باشد.
الان حسابرسی پس از ترخیص نداریم؟
نداریم اما در قانون جدید که به‌زودی نهایی می‌شود این موضوع دیده شده چون مشکل قانونی برای این کار وجود داشت. این مورد در لایحه قانون امور گمرکی جدید که الان مراحل نهایی تصویبش را می‌گذراند گنجانده شده و این حق را به گمرک داده که حسابرسی پس از ترخیص را تا سه سال بعد از ترخیص کالا بتواند انجام دهد. اما ویژگی دوم گمرک نوین استفاده از فناوری‌های نوین است. این فناوری‌ها به سه دسته فناوری اطلاعات و ارتباطات، پرتونگاری و کنترل از راه دور تقسیم می‌شوند. آنچه در گمرک واقعیت دارد این است که سامانه‌های گمرک با وجود اینکه الکترونیکی است اما متاسفانه غیرمتمرکز و غیریکپارچه است. یکی از مشکلاتی که ما الان در گمرک داریم این است که حدود 20 سیستم در گمرک وجود دارد که غیر یکپارچه‌اند و در این شرایط عملا وضعیت با نداشتن سیستم تفاوت چندانی ندارد.
این همه سیستم دارید که هیچ‌کدام به هم متصل نیستند!
هیچ‌کدام که نه. سیستم‌های ما باید یکپارچه باشند و برای برقراری ارتباط با هم زبان مشترک داشته باشند اما الان این اتفاق نمی‌افتد. بنابراین گمرک نوین، گمرکی است که سیستم گمرکی‌اش یکپارچه و متمرکز باشد که به آن ICSا(Integrated custom system)  می‌گویند.
چرا تا الان این سیستم‌هایی که راه‌اندازی شده یکپارچه نبوده‌اند؟
به خاطر اینکه نقشه راه درستی نداشتیم.
یعنی هر کدام جداگانه تعریف شدند؟
ما اگر نقشه راه درستی می‌داشتیم و می‌دانستیم که تمام سیستم‌هایمان باید یکپارچه باشد وقتی RFP برای هر کدام از این سیستم‌ها می‌نوشتیم یکی از خواست‌هایمان را در RFP این می‌نوشتیم که باید با فلان سیستم و فلان سیستم همگرا و هماهنگ باشد، نه اینکه در اختیار فرد باشد که این سیستم را ببیند و نتیجه‌اش را در سیستم دیگر اعمال کند. بنابراین در گمرک نوین به دنبال یک سیستم یکپارچه و متمرکز هستیم که در دنیا هم به ICS معروف است. حالا اگر ما سیستم یکپارچه داشتیم ولی نتوانستیم با استفاده از زیرساخت‌های ارتباطی، گمرکاتی را که در نقاط مرزی قرار دارند به هم متصل کنیم عملا به درد نخواهد خورد. متاسفانه الان فقط 76 گمرک‌مان در سطح کشور به خطوط ارتباطی مطمئن آن هم با پهنای باند غیرمناسب وصل‌اند. یعنی ما الان پهنای باند مناسب در گمرکات نداریم ضمن اینکه شبکه‌ای هم نداریم که همه گمرکات را به هم متصل کند.
چون دور از دسترس‌اند پهنای باندشان مناسب نیست؟
معمولا گمرکات مرزی‌ این‌طور است. مثلا فرض کنید گمرک باشماق در 30 کیلومتری مریوان است، حالا خود مریوان چه زیرساختی دارد که بخواهد زیرساخت ارتباطی مرزی که در 30 کیلومتری‌اش قرار دارد مناسب باشد.
اما گمرکات اصلی که بیشترین حجم واردات و صادرات را دارند با چنین مشکلی مواجه نیستند...
چرا متاسفانه. در ترانزیت مهم‌ترین گمرکات ما باشماق، پرویزخان، تمرچین، سرخس و دوغارون هستند که هیچ‌کدام زیرساخت‌های درست و حسابی ندارند. در واردات بهترین و بزرگ‌ترین گمرک ما شهید رجایی است اما یک پهنای باند مناسب در استان هرمزگان وجود ندارد. اصلا استان هرمزگان از نظر شبکه و زیرساخت ارتباطی مشکل دارد. از گذشته هم وقتی ما در وزارت بازرگانی بودیم این مشکل را داشتیم و نتوانستیم یک پهنای باند مطمئن در آنجا داشته باشیم، آن هم کجا بندر شهید رجایی که 40 درصد حجم تجارت کشور را انجام می‌دهد. تازه توانستیم با دستور مستقیم محمود احمدی‌نژاد و با هزار مکافات یک پهنای باند دومگابیتی برای آنجا بگیریم اما خوشبختانه الان با مخابرات توافق کرده‌ایم که در وهله اول زیرساخت ارتباطی‌مان را کامل کنیم.
قرار است این زیرساخت ارتباطی را خودتان تکمیل کنید یا با هماهنگی وزارت ارتباطات این کار را انجام می‌دهید؟
ما که کاربر هستیم. باید روی MPLS یا IPMPLS یا P2P یا PTMP از مخابرات سرویس بگیریم. ما که نمی‌خواهیم شبکه جداگانه درست کنیم فقط از شبکه‌های موجود می‌خواهیم بهترین استفاده و بیشترین پهنای باند را داشته باشیم. اما فناوری دیگر، فناوری پرتونگاری است یعنی استفاده از تجهیزات ایکس‌ری و گاماری یا هر نوع فناوری پرتونگاری دیگر. واقعیت این است که امروزه دیگر ارزیابی فیزیکی کالا در گمرکات دنیا منسوخ شده اما ما متاسفانه هنوز در گمرکات کشورمان ارزیابی فیزیکی انجام می‌دهیم. یعنی می‌گوییم در کانتینر را باز کن،‌ تونل بزن در کانتینر و برو داخل نگاه کن آیا کالایی که می‌گوید درست است یا نیست. در حالی‌ که امروزه از ایکس‌ری و گاماری و نرم‌افزاری که 16 هزار قلم کالا را می‌شناسد استفاده می‌کنند. به محض اینکه این پرتو تابیده می‌شود فیدبک آن بیرون می‌آید که آیا کالایی که اظهار کرده درست است یا خیر.
فناوری پرتونگاری را داشتیم.
ما در کل چهار دستگاه ایکس‌ری در کشور داشتیم که شش دستگاه هم در راه داریم و در حال نصب، که روی هم 10 دستگاه می‌شود.
چرا اینقدر کم؟
خب گران است. هر دستگاه ایکس‌ری هفت میلیارد تومان است و هزینه نگهداری هر کدام از آنها هم سالانه تقریبا به 700 میلیون تومان می‌رسد، این بود که دنبالش نرفتیم اما 25 گمرک را اولویت‌گذاری کردیم که باید به تجهیزات پرتونگاری مجهز شوند. بعد دیدیم امکان سرمایه‌گذاری وجود ندارد، بنابراین از دولت مصوبه گرفتیم که از ظرفیت بخش خصوصی در این زمینه استفاده کنیم. اما سومین فناوری‌ای که گفتم مربوط به فناوری‌های کنترل از راه دور می‌شود. این فناوری از دوربین مداربسته گرفته تا سیستم بارکد دوبعدی، RFID و GPS را دربرمی‌گیرد.
برای اینکه روی کالاها نصب شود؟
خیر. مثلا GPS روی خودروهایی که کالا حمل و ترانزیت می‌کنند قرار می‌گیرد یا RFID روی اسناد گمرکی یا کانتینرها نصب می‌شود. بارکد دوبعدی روی اسناد و...
کالاها...
کالاها یک بحث دیگری است که به ما مربوط نمی‌شود. ما وظیفه کنترلش را داریم اما نصب بارکد روی آنها به ما مربوط نمی‌شود، ما برای کارهای خودمان می‌گوییم. الان متاسفانه اسناد گمرکی فقط با هولوگرام ایمن شده‌اند در حالی که در دنیای امروز دیگر هولوگرام معنی ندارد یا بایستی RFID داشته باشد یا بارکد دوبعدی روی آن باشد که بتوان آن را کنترل کرد. این هم ویژگی دوم گمرک نوین بود.
این بخش بیشتر برای ترانزیت استفاده می‌شود؟
نه. مثلا فرد اظهارنامه وارداتی می‌آورد و ممکن است اظهارنامه‌ وارداتی گمرک را برای اینکه کالای قاچاقش را موجه جلوه دهد، جعل کرده باشد. در حالی که اگر روی این اظهارنامه یک بارکد دوبعدی یا RFID باشد دقیقا مشخص می‌شود که محتوایش چه بوده است. بنابراین در همه رویه‌ها چه صادرات، واردات، ترانزیت، ورود موقت و... در همه چیز امکان‌پذیر است. مثلا فناوری جدیدی که مناطق آزاد را وادار به راه‌اندازی‌اش کردیم مربوط به کنترل خودروهایی است که در این مناطق تردد می‌کنند. با استفاده از این فناوری در صورتی که خودرو از محدوده‌ای که برایش تعریف شده خارج شود خاموش خواهد شد تا نتواند از آن منطقه خارج شود یا اگر خواست بیاید مجوز بگیرد که آن وقت ورود موقت یا خروج موقت می‌شود. اما ویژگی سوم گمرک نوین استفاده از نیروی انسانی آموزش‌دیده و متخصص است. اجرای شیوه نوین مدیریتی در گمرک یا استفاده از فناوری‌های نوین بدون وجود نیروی انسانی آموزش‌دیده و متخصص امکان‌پذیر نیست. بنابراین باید برای آموزش پرسنل‌مان و تخصص در گمرک برنامه داشته باشیم که باز در طرح گمرک نوین دیده می‌شود. در حقیقت گمرک نوین فقط گمرک الکترونیکی نیست بلکه فراتر از آن است.
و آخرین ویژگی؟
ویژگی چهارم گمرک نوین، داشتن قوانین و مقررات شفاف و ساده است که اولا همه یک برداشت از این قوانین و بخشنامه‌ها داشته باشند و ثانیا همه از آن اطلاع داشته باشند. برای همین دو فاز کار در گمرک شروع کردیم، اینکه ابتدا بخشنامه‌های موجود را احصا و بعد تنقیح کنیم. یعنی بررسی کنیم که چه بخشنامه‌هایی باید حذف و کدام‌ها شفاف شود. لایحه قانون امور گمرکی که الان در صحن علنی مجلس مطرح است،‌ به همین موضوع مرتبط است.
آن‌وقت طرح جامع گمرک نوین با طرح تحول گمرک یکی است؟
بله، در داخل همین طرح است. طرح جامع گمرک نوین دقیقا هدفش تحول گمرک است. ما این طرح را در چند فاز پیگیری می‌کنیم. فاز اول، فاز مطالعاتی است که گمرک نوین را طراحی مفهومی کند و در آخر به ما نقشه راه بدهد.
این را خودتان انجام می‌دهید؟
نه.
گویا برای این کار یک مشاور اصلی خواهید داشت.
بله، مشاور گرفته‌ایم و در حال عقد قرارداد هستیم، البته کار هنوز به مرحله انعقاد قرارداد نرسیده است. اسفندماه سال گذشته RFQ فاز اول را که مربوط به طراحی مفهومی گمرک نوین بود منتشر کردیم و اردیبهشت‌ماه امسال هم RFPاش را انتشار دادیم که در نهایت سه شرکت به ما پیشنهادهایشان را ارائه دادند. این شرکت‌ها را بررسی کردیم و در ارزیابی‌مان یک شرکت اول شد که در حال مذاکره با آنها هستیم.
کدام شرکت؟
کنسرسیوم رایورز و نیکوسگال؛ نیکوسگال یک شرکت مشاوره مدیریت است و رایورز هم یک شرکت نرم‌افزاری است. این‌ها شرکت کردند بعد هم کنسرسیوم گسترش انفورماتیک با حاسب‌سیستم و در نهایت کنسرسیوم دیگری به رهبری ایران‌ارقام بوده‌اند.
که از بین‌ اینها کنسرسیوم رایورز و نیکوسگال انتخاب شده است؟
نه. کنسرسیوم رایورز و نیکوسگال از نظر فنی در رتبه اول قرار گرفت و به همین ترتیب دو کنسرسیوم بعدی دوم و سوم شدند.
حالا در مرحله عقد قرارداد با کنسرسیوم اول هستید؟
در مرحله مذاکره‌ایم برای عقد قرارداد.
چه دوره زمانی برای طراحی مفهومی که قرار است این کنسرسیوم انجام دهد در نظر گرفته‌اید؟
هشت ماه.
اما در RFQ شش ماه تعیین شده بود.
بله اما RFPمان را هشت ماه کردیم. طراحی مفهومی در انتها به ما نقشه راه و پروژه‌ها را می‌دهد که چه پروژه‌هایی در گمرک بایستی اجرا کنیم و اینکه اولویت‌بندی این پروژه‌ها چگونه است. فاز بعدی فاز اجرای پروژه‌ها می‌شود.
که لازمه‌اش این است که فاز اول به اتمام برسد تا ببینید زیرپروژه‌ها چیست.
بله. البته این را بگویم؛ چون خودم اشراف به طرح جامع مالیاتی داشتم و اشرافی که به گمرک داشتم احساسم این است که حداقل یکی دو پروژه را که باید به اجرا درآید می‌دانم چیست، از این رو منتظر هشت ماه نشدیم و یکی دو تا از پروژه‌های بنیادی را از الان شروع کردیم. مثل همین قانون که از قبل شروع کرده بودیم یا مثل استانداردسازی فرآیندها. برای هر نرم‌افزاری که بخواهیم در گمرک پیاده‌سازی کنیم باید فرآیندها استاندارد شود. بخشی از این‌ کارها را در دوره کوتاه‌مدت شروع کرده‌ایم.
احتمالا چند پروژه از دل طرح جامع گمرک نوین درمی‌آید؟
نمی‌دانم. اگر الان بگویم معنی‌اش این است که نقشه راه را می‌دانیم پس دیگر چرا رفتیم پروژه تعریف کردیم. مثلا طرح جامع مالیاتی 32 پروژه از داخلش درآمد حالا گمرک را نمی‌دانم باید مطالعه انجام شود.
چرا مشاور خارجی نگرفتید؟
تجربه‌ای که در طرح جامع مالیاتی داشتیم این بود که ظرف سه سال گذشته هر چه با شرکت‌های خارجی مکاتبه داشتیم به دلایل مختلفی حاضر به همکاری مستقیم با ایران نشدند. همه‌شان می‌خواستند غیرمستقیم کار کنند که ما هم زیر بار همکاری غیرمستقیم نرفتیم ضمن اینکه احساس می‌کنم حداقل ما این جسارت را داشتیم که این پتانسیل را در شرکت‌های داخلی ببینیم که این کار را در کشور خودمان انجام بدهند، اما می‌خواهم بگویم که کارشناسان بسیار خبره‌ای چه در حوزه گمرکی و چه در حوزه آی‌تی به عنوان مشاور در این شرکت‌ها هستند. مثلا در هر کدام از این کنسرسیوم‌ها سه چهار نفر از مشاوران اصلی سازمان جهانی گمرک حضور دارند که به وضعیت گمرکات دنیا اشراف دارند. ما آنها را مجبور کردیم که بروند این مشاوران را بیاورند. در RFPمان دقیقا هست و برای کارشناس خارجی امتیاز گذاشتیم. پس شد طراحی مفهومی، بعد فاز اجرای پروژه‌ها، بعد توسعه در سطح کشور و در نهایت پشتیبانی.
کلا چهار فاز دارد.
بله.
دو کنسرسیوم دیگری که گفتید رتبه‌بندی شده‌اند را فعلا نگه داشته‌اید؟
بله. ما فعلا در حال مذاکره‌ با شرکت اول هستیم. می‌دانید که روش ما روش QCBS بوده است؛ یعنی روش کیفی نه روش کیفیت- قیمت. در روش کیفیت می‌گویند شما با نفر اول که از نظر کیفیت بالا آمده مذاکره می‌کنید اگر سر قیمت به توافق رسیدید با آن قرارداد می‌بندید اگر به توافق نرسیدید به سراغ دومی می‌روید. الان ما با نفر اول در حال مذاکره‌ایم و تقریبا به توافق هم رسیده‌ایم ولی هنوز نهایی نشده است.
مبلغی که شما پیشنهاد داده‌اید چقدر است؟
چون هنوز نهایی نشده است رقمش را نمی‌گویم.
کل پروژه را هم پیش‌بینی کرده‌اید که در طول 40 ماه اجرا شود؟
بله. کل طرح جامع گمرک نوین را برای مدت 40 ماه پیش‌بینی کرده‌ایم که هشت ماهش مطالعه است و 32 ماه هم اجرای پروژه‌ها.
قبلا در صحبتی که با یکی از مسوولان گمرک داشتیم خبردار شدیم که کلیات این طرح به کارگروه فاوا فرستاده شده و آنها هم گویا نظر مساعدی روی طرح داشته‌اند، منتها منتظر گرفتن اعتبار برای اجرا هستید.
آن را من در جلسه کمیسیون تخصصی کارگروه فاوا مطرح کردم که در آنجا تصویب شده و حالا منتظر مصوبه‌اش هستیم تا از کارگروه اصلی فاوا بیاید.
آن‌وقت بودجه‌ اجرای این طرح از بودجه سال آینده گمرک تامین می‌شود؟
ما فعلا بودجه مورد نیاز برای فاز مطالعاتی را با هماهنگی که با معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری داشتیم از بودجه امسال تامین کردیم. بودجه اصلی‌اش بعد از تدوین این نقشه راه و مشخص شدن پروژه‌ها درمی‌آید.
در بودجه سال آینده می‌‌افتد؟
در بودجه سال‌های آینده قرار می‌گیرد.
  یک بحث دیگر هم که وجود داشت این بود که باید این طرح اجرا شود و در آن شرایط شاید دیگر اصلا احتیاجی به آسیکودا نباشد.
آسیکودا یکپارچه نیست؛ یعنی در گمرک نوین اصلا آسیکودای فعلی جایی ندارد. شک نکنید.
به هر حال حذف می‌شود.
بالاخره بله حذف می‌شود چون سیستم یکپارچه نیست. اصلا ببینید آسیکودا...
بیشتر کشورهای در حال توسعه از آن استفاده کرده‌اند.
اصلا آسیکودا نرم‌افزار و سیستم دوران گذار از وضعیت سنتی و فیزیکی به الکترونیکی است. هیچ گمرکی را در دنیا سراغ ندارید که نوین و مدرن باشد و از آسیکودا استفاده کند. همه کشورهایی که الان از آسیکودا استفاده می‌کنند کشورهای در حال گذار از وضعیت سنتی به الکترونیکی هستند اما هیچ کشور پیشرفته‌ای را در دنیا نمی‌بینید که از آسیکودا استفاده کند. الان 60 ، 70 کشور در دنیا از آسیکودا استفاده می‌کنند؛ چه آسیکودای پلاس‌پلاس و چه آسیکودای جهانی که هیچ کدام‌شان جزو کشورهای حتی در حال توسعه رو به پیشرفت هم نیستند و این جریان نشان می‌دهد که این نرم‌افزار، نرم‌افزار دوران گذار است نه نرم‌افزار دوران مدرن. نرم‌افزار دوران مدرن یک نرم‌افزار یکپارچه است به نام ICS که بایستی طرحش‌ تدوین شود.
ICS در کل این فرآیند طراحی می‌شود؟
RFP خرید ICS یا سیستم یکپارچه گمرکی هم در انتهای تدوین این نقشه راه درمی‌آید. ما طرح جامع گمرک نوین را تازه شروع کرده‌ایم و الان هم در فاز مطالعاتی‌اش هستیم که این کار چهار سال زمان می‌برد.
زمان هشت‌ماهه که هنوز شروع نشده است؛ از زمان انعقاد قرارداد آغاز می‌شود؟
بله، حداکثر از اول آذرماه شروع می‌شود.
حالا اگر موافق باشید درباره گمرکات تخصصی صحبت کنیم. الان شش گمرک تخصصی برای فناوری اطلاعات در نظر گرفته شده است. چطور شد از بین این همه گمرک فقط شش گمرک را انتخاب کردید و چرا این گمرک‌ها مرز زمینی ندارند؟ بیشتر مرز هوایی و دریایی دارند.
شما می‌دانید فلسفه ایجاد گمرک تخصصی چیست. ببینید برخی از کالاها در گمرک نیاز به این دارند که کارشناسان متخصص در موردشان وجود داشته باشد، به همین دلیل برای این کالاها گمرک تخصصی ایجاد می‌شود که از یک طرف گمرک بتواند برای سرعت و دقت در کنترل خودش را مجهز کند. من فکر می‌کنم گمرک تخصصی یک بازی برد- برد بین ما و واردکنندگان است.
چرا؟
چون تخصصش در آن گمرک وجود دارد، واردکنندگان با سرعت بیشتری می‌توانند کالاهایشان را ترخیص کنند و شخص دیگر نمی‌گوید صبر کن ببینم این نت‌بوکی که آوردی ارزشش چقدر است یا مدلش چیست، متخصص این کار است. پس زمان انجام تشریفات گمرکی در گمرکات تخصصی کم می‌شود و کار سرعت پیدا می‌کند و این برد برای واردکننده می‌شود. ما هم چون در آن گمرک‌ها متخصص داریم امکان دقت و کنترل بیشتری داریم که کم‌اظهاری نشود یا کالای بی‌کیفیت وارد کشور نشود و این هم برای ما برد است.
برای چند قلم کالا، گمرک تخصصی داریم؟
ما در کل در مورد واردات برای 20 کالا گمرک تخصصی داریم که فناوری اطلاعات بیست‌ویکمین کالایش شده است. مثلا برای پارچه، اتومبیل، تجهیزات پزشکی، سیگار و محصولات دخانی، طلا و جواهر و... گمرک تخصصی داریم، چون کالاهای خاصی‌اند.
و حساسیت‌های خاصی در کشور در موردشان وجود دارد.
بنابراین گمرک اختصاصی دارند. معمولا هدف‌مان این است که یکی دو گمرک مرز زمینی، یکی دو گمرک مرز هوایی و یکی دو گمرک مرز دریایی داشته باشیم. الان شما می‌گویید چرا برای کالاهای آی‌تی مرز زمینی ندارید؟ کشورهای اطراف ما را نگاه کنید یا عراق است یا آذربایجان و ارمنستان یا افغانستان. چطور از این کشورها تجهیزات فناوری اطلاعات وارد کشورمان شود. در بررسی‌ای که داشتیم متوجه شدیم که بیشترین حجم کالاهای فناوری اطلاعات از جنوب کشور وارد می‌شود؛ از دوبی و امارات. بنابراین آمدیم شهید رجایی را به عنوان گمرک تخصصی گذاشتیم. بعد گمرک فرودگاه مهرآباد و مشهد را گذاشتیم. شیراز را هم به دلیل منطقه ویژه فناوری اطلاعاتی که آنجا وجود دارد انتخاب کردیم. یعنی ما با مطالعه این گمرکات را تعیین کردیم که جزو گمرکاتی بودند که قبلا در این حوزه بیشترین حجم واردات را داشتند.
چون با دو سه نفر از واردکنندگان این تجهیزات که صحبت می‌کردیم از نبودن مرز زمینی گله‌مند بودند.
خب به ما پیشنهاد بدهند که کدام گمرک را بگذاریم. مثلا باشماق را بگذاریم که هم‌مرز کردستان عراق است، از آنجا می‌خواهد فناوری اطلاعات بیاید؟! دوغارون را بگذاریم که هم‌مرز افغانستان است یا سرخس را بگذاریم که مرز ترکمنستان است. اصلا از اینها کالای فناوری اطلاعات وارد می‌شود؟! در گذشته هم بیشترین کالای فناوری اطلاعات ما یا از شهید رجایی می‌آمده یا از فرودگاه امام یا شیراز یا مشهد یا بندر لنگه و یکی دو تا از آن بنادر حاشیه‌ای که آن را یک بندر یعنی یک مرز دریایی کردیم. اصلا ما معتقدیم مرزهای زمینی‌مان پتانسیل واردات کالاهای فناوری اطلاعات را ندارند که گمرک تخصصی‌شان کنیم، چون کشورهای هم‌مرز ما مشخص است. ممکن است یکی بگوید بیشتر کالاهای فناوری اطلاعات چینی است و می‌تواند از مرز زمینی بیاید. آیا امنیت لازم در پاکستان و افغانستان وجود دارد برای اینکه این کالاها زمینی حمل شود؟ خب وجود ندارد.
چطور شد که شش گمرک را تعیین کردید؟
با هماهنگی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای این کار را انجام دادیم.
گفتند شش گمرک برای ما کافی است؟
با توجه به حجم کالاهای فناوری اطلاعاتی که وارد کشور می‌شود واقعا بیشتر از شش گمرک هم لازم ندارد. یعنی اگر خواسته باشیم به حجم نگاه کنیم شاید دو گمرک هم کفایت می‌کرد اما ما خواستیم در سطح کشور پخش باشند.
در این گمرکات تخصصی که صرفا کالاهای فناوری اطلاعات وارد نمی‌شود؟
خیر. کالاهای متنوعی وارد می‌شود اما کالاهای فناوری اطلاعات از غیر از این شش گمرک امکان واردات ندارند.
آزمایشگاه‌های خاصی در این گمرکات ایجاد کرده‌اید؟
ما اول شهید رجایی را به عنوان گمرک تخصصی آی‌تی نگذاشتیم اما بعد که بررسی کردیم دیدیم که حرف سازمان نظام صنفی درست است چون آنجا هم آزمایشگاه‌های همکار گذاشته شده و هم اکثر واردات از آنجا صورت می‌گیرد که بعد شهید رجایی را به جمع گمرک‌ها اضافه کردیم.
این سامانه نرم‌افزاری مبارزه با قاچاق کالا که با ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز راه افتاده به چه صورت است؟ یعنی قرار است چه کاری انجام دهد؟
تا زمانی که ICS بیاید ما دیدیم که باید یک راه‌ حل کوتاه‌مدتی را برای گمرک در نظر بگیریم. دو کار را در کوتاه‌مدت شروع کردیم. اول یکی دو سامانه‌ای که لازم داشتیم با آسیکودای فعلی هماهنگ شود و بتواند کنترل‌های ما در گمرکات را گسترش دهد را اضافه کردیم که مهم‌ترینش سامانه هوشمند ورود و خروج کالا به گمرک است. اولین‌ بار در بوشهر پایلوت این سامانه را عملیاتی کردیم و الان هم در شهید رجایی مشغول اجرای پایلوت دوم هستیم. این سامانه دقیقا منطبق با آسیکوداست.
کار این سامانه چیست؟
قبلا آسیکودا بخشی از فرآیند گمرک را الکترونیکی کرده بود. یعنی از زمانی که فرد اظهار می‌کرد تا زمانی که پروانه گمرکی برای ترخیص کالایش می‌گرفت این فرآیند الکترونیکی انجام می‌شد. بخش‌های دیگر که کالا به انبار می‌رفت، بارگیری با پایانه‌‌ها با در خروج که کامیون می‌خواست خارج شود دستی بود. اما الان این قسمت هم الکترونیکی شده یعنی به محض اینکه پروانه گمرکی کالایی صادر می‌شود به صورت سیستمی به پایانه‌ها اعلام می‌شود که برای این کالا خودرو بفرست. دیگر هر خودرویی نمی‌تواند وارد گمرک شود. فقط خودرویی می‌تواند وارد ‌شود که از طرف گمرک درخواست شده باشد و سازمان پایانه‌ها، اسم و مشخصات راننده و شماره خودرو را وارد سیستم کرده باشد.
این سامانه الان در چند گمرک راه افتاده است؟
در گمرک‌های بوشهر و شهید رجایی راه‌اندازی شده است. قصد ما این است که حداکثر تا شهریورماه سال آینده در ده گمرکی که 85 درصد حجم تجارت کشور را انجام می‌دهند، این سامانه راه‌اندازی شود. گمرکات هدف‌مان هم گمرک تهران، بندر امام خمینی، خرمشهر، دوغارون،‌ سرخس، ‌تمرچین و باشماق است.