دولت الکترونیک و مهندسی مجدد معماری دولت

عباس محتشمی-یعنی لزوم مهندسی مجدد معماری دولت و به عبارت ساده‌تر گسترش دولت الکترونیکی. به‌راستی چگونه است که شهروندان برخی کشورها برای دریافت صدها خدمت از منزل خارج نشده و آنگاه یکی از معضلات هر روزه ما بحث ترافیک و تبعات آن است؟ آیا نمی‌توان برای حل معضلات موجود در بوروکراسی اداری خود از به‌کارگیری و گسترش دولت الکترونیکی به عنوان راه‌حلی برای تغییرات در فرآیندهای دولتی نظیر تمرکززدایی، بهبود کارآیی و اثربخشی استفاده کنیم. در شهرنشینی امروزی، به‌کارگیری فناوری اطلاعات در بخش‌های مختلف به منظور افزایش بهره‌وری و ارتقای سطح خدمات‌رسانی یک امر ضروری بوده و مهم‌ترین نتیجه این امر، افزایش رضایت مردم خواهد بود، به شرطی که پیاده‌سازی دولت الکترونیکی به طور صحیح و با موفقیت صورت گیرد. بنابراین برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای این امر مهم که در عصر دیجیتال کنونی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، ضروری است. در جهان امروز هیچ کسب و کار و تجارتی بدون نوآوری و خلاقیت نمی‌تواند پیشرفت کند. چرا که نیازهای بشر در طول تاریخ هر روز در حال تغییر بوده و نیازهای اکنون با نیازهای ۲۰ سال قبل یا ۲۰ سال بعد کاملا متفاوت است. به همین دلیل نیاز به ارتباطات، اطلاعات، زندگی اجتماعی و مجازی نیاز به پذیرش ریسک بیشتر، تصمیم‌گیری آگاهانه و ارتقای علمی از جمله نیازهای انسان در هزاره سوم بوده و مفاهیمی چون تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و... بیش از پیش اهمیت یافته است. یکی از مهم‌ترین فرصت‌هایی که فناوری‌های نوین پیش‌روی جوامع قرار داده، امکان مهندسی مجدد معماری دولت است. استفاده از مهندسی مجدد معماری دولت و سایر امکانات در فرآیند حکمرانی، موجب پیدایش واقعیتی به نام دولت الکترونیکی شده است. امروزه از دیدگاه اکثر کارشناسان، استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور بهبود کارایی و اثربخشی، شفافیت اطلاعات و مقایسه‌پذیری مبادلات اطلاعاتی و پولی در درون دولت، بین دولت و سازمان‌های تابعه آن، بین دولت و شهروندان و بین دولت و بخش‌خصوصی، دولت الکترونیکی اطلاق می‌شود. دولت الکترونیکی به معنای اطلاع‌رسانی و خدمات‌رسانی به موقع، دقیق و کارا در تمام ساعات شبانه‌روز، هفت روز هفته و تمامی روزهای سال از طریق وسایل ارتباطی گوناگون مانند تلفن و اینترنت است. به عبارت دیگر، دولت الکترونیکی به معنای روش‌های دیجیتالی مختلفی است که دولت به واسطه آن با شهروندان خود ارتباط برقرار می‌کند تا از این طریق باعث ایجاد شرایط دسترسی بیشتر مردم به اطلاعات دولتی، بهبود مشارکت مدنی از طریق توانایی بخشی به عموم مردم، کارآمدتر و پاسخگوتر شدن دولت از طریق شفاف‌تر کردن فعالیت‌های آن شود. در دنیای جدید انتظارات افراد در مورد خدمات و محصولات و نیز نحوه و کیفیت ارایه آن به طور روزافزون در حال تغییر بوده و دولت نیز باید پاسخگوی این نیازها و انتظارات باشد. آنان خواهان این هستند که ساعات کار موسسات دولتی افزایش یابد و هر زمان که خواستند بتوانند کارهای خود را انجام دهند، در صف‌ها معطل نشوند، خدمات باکیفیت‌تری دریافت کنند، خدمات و محصولات ارزان‌تری به دست‌شان برسد و مواردی از این دست که پاسخگوترین شکل دولت برای این انتظارات در حال حاضر دولت الکترونیکی است. (البته مفهومی به نام دورکاری که این روزها بیشتر شنیده می‌شود، مشروط به افزایش سرعت اینترنت در کشور و جبران شکاف دیجیتالی موجود با کشورهای دیگر، تا حدودی در راستای دولت الکترونیک است.) تعامل میان دولت و شهروندان که مهم‌ترین و گسترده‌ترین نوع کاربرد دولت الکترونیکی است به عنوان رابطه دولت با شهروندان و بالعکس مطرح می‌شود. همچنین تعامل میان سازمان‌های دولتی که در این نوع رابطه، سازمان‌هایی که در زمینه‌های مختلف به اطلاعات نیاز دارند، می‌توانند از طریق شبکه‌های موجود به این اطلاعات دسترسی یافته و خدمات خود را سریع‌تر به شهروندان ارایه کنند، نیز از دیگر کاربردهای دولت الکترونیکی است. در عین حال تعامل میان سازمان‌های دولتی و بخش‌خصوصی که براساس آن پرداخت مالیات، دریافت آمار و اطلاعات، ارایه تسهیلات و نحوه دریافت مجوزهای مختلف محتوای این نوع تعامل را شکل می‌دهد. درنهایت اینکه نخستین گام برای تحقق دولت الکترونیکی ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری یکسان است. بر همین اساس آنچه در تحقق دولت الکترونیکی نقش اساسی دارد، استفاده از ابزارهای متنوع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و همچنین قابلیت همزمانی از سخت‌افزارهای مختلف است. در پایان باید گفت با اینکه برنامه‌های متعددی برای پیاده‌سازی دولت الکترونیک در ایران در سال‌های گذشته تصویب و اجرا شده اما مردم هنوز به درستی شاهد اجرای این طرح در سطح گسترده در کشور نیستند.