عملیات بدون اقدام

یک تعریف ساده از برنامه عملیاتی (Action plan) می تواند چنین باشد: مجموعه ای از اقدامات یا فعالیت های لازم برای موفقیت "راهبرد" (استراتژی). یک برنامه عملیاتی سه عنصر اصلی دارد که عبارت است از: 1- فعالیت های مشخص (چه کاری را چه کسی یا واحدی باید انجام دهد) 2- افق زمانی (هر فعالیت در چه زمانی باید به انجام برسد) 3- تخصیص منابع (برای یک فعالیت مشخص  چه منابعی مورد نیاز است). البته تعاریف متعددی برای برنامه عملیاتی وجود دارد و روش های تدوین برنامه عملیاتی نیز مختلف است. اما می توان ادعا کرد که هر برنامه عملیاتی حداقل باید مواردی همچون "فعالیت های مشخص"، "زمان بندی"، "دستاوردهای مورد انتظار" و "منابع لازم" را تعریف کند.
با این تعریف ابتدایی نگاهی می اندازیم به برنامه عملیاتی سازمان نظام صنفی استان تهران.
نصر یا اتحاد
هیات مدیره سازمان نظام صنفی استان تهران برای جمع بندی برنامه عملیاتی اش، اقدام به تشکیل کارگروهی برای دریافت نظرات آرا کرد؛ کارگروهی که نتیجه فعالیت اش اکنون در یک دوره سه هفته ای، در قالب پیش نویس اولیه برنامه عملیاتی سازمان نصر تهران ارایه شده است.
اما مقایسه ای ساده بین برنامه عملیاتی سازمان نظام صنفی رایانه ای استان تهران با برنامه ها و اهداف ائتلاف "اتحاد15" که بیشترین سهم را در میان اعضای هیات مدیره نصر تهران از آن خود کرد، حاکی از شباهتی شگفت انگیز است.
هر دو برنامه در اهداف کاملا یکسان هستند و در برنامه ها نیز، به برنامه عملیاتی سازمان دو سه بند اضافه شده است.
"رونق بخشی به کسب و کار مشاوران حقیقی از طریق الزام بکارگیری مشاوران در فعالیت های مرتبط"، " بازنگری اساسنامه و دستورالعمل های موجود سازمان "، "تقویت اعتبار و جایگاه شورای انتظامی" و "تدوین برنامه راهبردی سازمان" مواردی است که برنامه عملیاتی سازمان اضافه بر اهداف و برنامه های اتحاد 15 در خود می بیند.
اگر فرض کنیم که در تدوین این برنامه عملیاتی برنامه های ائتلاف رقیب و کاندیداهای مستقل انتخابات سازمان مدنظر قرار گرفته و مثلا این دو سه بند افزوده شده، حاصل آن برنامه های دیگر است، اصولا چه نیازی به تشکیل کارگروه بود؟ مگر نمی شد آن یکی دو بند را خیلی ساده به این پیش نویس افزود؟
برنامه یا هدف
اما آنچه به عنوان پیش نویس برنامه عملیاتی سازمان نظام صنفی استان تهران ارایه شده، در واقع شامل سه سرفصل اصلی است که در هر سرفصل اهداف و سپس برنامه ها ذکر شده است.
بگذارید برای شفاف تر شدن موضوع به نخستین هدف و برنامه این پیش نویس اشاره کنیم:
هدف:
1- افزایش تاثیرگذاری سازمان در بهبود فضای کسب‌وکار، از طریق افزایش تعاملات مؤثر با نهادهای حاکمیتی و صنفی برای پیگیری مطالبات صنفی
برنامه ها:
1.1.اجرای سیاست های اصل 44 و خروج دولت از فعالیت های تصدی گری در زمینه فناوری اطلاعات
1.2.شفاف سازی فضای مناقصات و مزایده‌های دولتی و برطرف نمودن فضای نابرابر برای حضور بخش خصوصی
1.3.رفع موانع توسعه کسب وکار
1.4. منطقی‌کردن حقوق وارداتی و خدماتی
1.5.اجرایی شدن قوانین حمایت از مالکیت معنوی
1.6.رفع محدودیت‌های عرضه و ارایه پهنای باند و نظارت بر کیفیت خدمات
7.1.نظارت بر شرایط کیفی و کمی ارایه خدمات تلفن بین الملل
1.8.تسهیل قوانین و شرایط انتقال و حواله ارز از طریق سیستم بانکی و صرافی‌ها برای صنعت فاوا
1.9.حضور موثر در مراکز سیاست گذاری و تصمیم گیری
1.10.دفاع از منافع اعضا  در حوزه روابط کار
 سوال اینجاست که مواردی همچون " حضور موثر در مراکز سیاست گذاری و تصمیم گیری" یا " منطقی‌کردن حقوق وارداتی و خدماتی" خود نمی توانست به عنوان هدف مطرح شود؟ و اصولا این موارد چگونه برنامه عملیاتی را به ذهن متبادر می کند.
البته نباید ناگفته گذاشت که در صدر پیش نویس برنامه عملیاتی منتشر شده، در توضیح این ایراد آمده است که :" اهداف و برنامه های اشاره شده در ذیل، برای عملیاتی شدن احتیاج به اقدامات کلیدی و اجرایی دارند که در جلسات متعدد کارگروه تدوین برنامه و جلسات هیات مدیره مورد بحث و بررسی قرار گرفته و تعدیل های لازم روی آن صورت پذیرفته است. در نتیجه برای تمامی اهداف و برنامه های مصوب اقداماتی مشخص که عملیاتی و سنجش پذیر باشند تعریف شده است که از عنوان نمودن آن‌ها در این مستند پرهیز شده است تا مخاطبان بتوانند به صورت آزاد و بی هیچ ذهنیتی اقدامات پیشنهادی خود را ارایه نمایند."  اما مگر می توان بدون ایجاد ذهنیت در اعضای سازمان، نظر انتقادی آنان را جویا شد؟ اصولا اعضای سازمان در مورد کدام برنامه عملیاتی اظهار نظر کنند؟ اینها که ذکر شده نه برنامه است و نه عملیاتی است، اینها صرفا اهدافی است که بخشی از آنان به نام برنامه در سند مذکور توزیع شده است. همان گونه که خود سازمان  در صدر سند اشاره کرده از برنامه عملیاتی یا اقدام " اقداماتی مشخص که عملیاتی و سنجش پذیر باشند" مدنظر است. آیا انتظار می رود مثلا اعضای سازمان در مورد افزایش اقتدار سازمان شان – مثلا – نقد داشته باشند یا اینکه باید اقدامات مشخص برای دستیابی به این هدف نقد و بررسی شود؟
استراتژی، آخر عملیات
برنامه عملیاتی مجموعه ای از اقدامات مشخص در جهت برنامه راهبردی است. حال اینکه چرا در سند منتشره، تدوین برنامه راهبردی به عنوان بند آخر برنامه عملیاتی مطرح شده، موردی مبهم است. آیا قرار است در حین اجرای برنامه عملیاتی، استراتژی سازمان تدوین شود؟ آیا پس از تدوین استراتژی، برنامه های عملیاتی جدیدی منطبق با آن راهبرد نوشته (یا به روز) می شود، یا اینکه آن استراتژی لزوما منطبق بر این  برنامه عملیاتی خواهد بود؟
نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد مواردی است که از میان انتقادات ائتلاف رقیب در انتخابات (پیشنهاد20) درآمده است. جالب اینکه موردی همچون " بازنگری اساسنامه و دستورالعمل های موجود سازمان " نه در برنامه عملیاتی، که در نقشه راه پیشنهاد 20 آمده بود، حال چگونه یک جمله می تواند هم هدف باشد.
اینها سوالاتی است که پاسخ به آنها شاید بتواند در تدوین برنامه عملیاتی موثر سازمان به کار آید.