امپریالیسم سایبری؛ توازن قدرت یا تنازع قدرت

بزرگراه‌های اطلاعاتی بیشتر در اختیار و مالکیت شرکت‌های بزرگ خصوصی هستند و سیاست‌گذاری، گسترش و مقررات این بزرگراه‌ها با اهداف این شرکت‌های بزرگ همراه است. در این رهگذر با مفاهیمی از جمله امپریالیسم سایبر روبه‌رو می‌شویم. امپریالیسم سایبر فرم جدیدی از امپریالیسم است. روچ (Roach , 1991)، توضیح می‌دهد که این امپریالیسم جدید، قریب‌الوقوع و غیرقابل اجتناب است. امپریالیسم‌ها به شکل یک استثمار سایبر و بدون ملاحظه مرزهای ملی عمل می‌کنند. مطالعه موضوع امپریالیسم باید با درنظر گرفتن مسایل اقتصادی همراه باشد. این فرض وجود دارد که ساختار اقتصاد سرمایه‌داری با ساختار ارتباطات و صنعت فرهنگی تکمیل شده است. یکی از نگرانی‌های عمده، آماده نبودن جوامع و دولت‌ها برای پذیرش تغییرات و تحولاتی است که هر روز در جهان به وقوع می‌پیوندد. این تغییر و تحولات با وجود امکان دسترسی عموم شهروندان به اینترنت، به چالش جدید و جدی برای کشورهای جهان سوم تبدیل شده است. یکی از مکاتب فکری، تسخیر مخاطبان در کشورهای جهان سوم را شکل جدیدی از امپریالیسم فرهنگی می‌داند. در‌حالی‌که یک‌پنجم جمعیت جهان در حال مهاجرت به فضای مجازی و پذیرش اصول عصر دسترسی است، بقیه جمعیت بشری، هنوز هم گرفتار فقر و کمبود مادی است. نگرانی‌ها آنجا عمیق‌تر می‌شود که آمریکا اصرار بر مدیریت و مالکیت اینترنت دارد. چراکه با هرگونه تغییری که در آن نقش اصلی نداشته باشد، مخالفت می‌ورزد. یکی از مباحث خیلی مهم در این رابطه این است که چگونه می‌توان اطلاعات مفید را از اطلاعات غیرمفید تمایز داد. به نظر نیل پستمن، یکی از نتایج گسترش فناوری جدید و در رأس آن اینترنت، خلق دنیایی مجازی است، دنیایی فریبنده که ساکنان آن در انبوهی از اطلاعات غرق می‌شوند. مردم با انبوهی از اطلاعات مواجه شده‌اند و نمی‌دانند با این اطلاعات باید چه کنند و نمی‌دانند کدام اطلاعات برایشان مفید است و کدام اطلاعات مفید نیست. نیل پستمن مخالف حضور رایانه‌های شخصی در مدارس برای استفاده دانش‌آموزان است. به باور او، آموزش در مدارس فراتر از آموزش شخصی و فردی است و یکی از اهداف حضور در مدرسه، تربیت فرد به‌عنوان فردی اجتماعی و یک شهروند و یک انسان است. امروزه به مدد تکنیک‌ها و ابزارهای ارتباطی می‌توان به مردم کشورهای دیگر دسترسی داشت و بر آنها تاثیر گذاشت. اگر به سیر امپریالیسم ارتباطی و وسایل ارتباط‌جمعی نظری بیفکنیم، دلیلی وجود نخواهد داشت که آنچه قبلا اتفاق افتاده است، در فضای سایبر و فضای مجازی رخ ندهد. اصول و اهداف کلی آنها به نفع کشورهای فقیر تغییر جهت نداده است، بلکه این ابزارها هستند که تغییر کرده‌اند. تشخیص واقعیت در دنیای مجازی به‌شدت سخت خواهد بود. از این‌رو با یک استعمار جدید مواجه خواهیم بود؛ استعمار مجازی، امپریالیسم مجازی. ما نیاز داریم که شکل جدید امپریالیسم را بشناسیم. امپریالیسم سایبر به بررسی، تحقیق و مطالعه بیشتر نیاز دارد. امپریالیسم سایبر هنوز موارد مبهم و نامشخص بسیاری دارد. چه بخواهیم چه نخواهیم، امپریالیسم همیشه وجود داشته و وجود خواهد داشت. خیلی هوشیارانه باید از قابلیت‌های فضای مجازی استفاده کرد. از طرفی دیگر، وجود امپریالیسم به اشکالات و نقاط ضعف خود کشورهای جهان سوم و عدم توانایی مقابله آنها با کشورهای استمعارگر مربوط می‌شود. در کنار تمام این خطرات، نقاط امیدواری هم دیده می‌شود. در کنار اصطلاح امپریالیسم سایبر، اصطلاح سایبرامید نیز وجود دارد. به شرطی که به تمام کشورهای فقیر و توسعه‌نیافته کمک (صادقانه) شود. انقلاب اطلاعات، کیفیت زندگی در هزاره سوم را بهتر از زندگی در قرن بیستم خواهد کرد. مساله مهم اینجاست که باید مزایا و معایب، چالش‌ها و فرصت‌ها به‌خوبی شناخته شوند و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری اصولی درنظر گرفته شود. در این خصوص برنامه‌های نرم‌افزارانه (آموزش فرهنگ استفاده از اینترنت، گوشزد کردن خطرهای اینترنت به کاربران و...) در کنار اقدامات سخت‌افزارانه (ترمیم شکاف دیجیتال، توجه به زیرساخت‌های اطلاعات و ارتباطات، تامین منابع مالی مربوط به آنها، تسهیل تهیه تجهیزات فنی اطلاعاتی و ارتباطی و...) ضروری به نظر می‌رسد. به‌طور حتم، برنامه‌ریزی‌ها باید همه‌جانبه باشد و حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را دربر گیرد.