سفارت مجازی چیست؟

با این حال وزارت امورخارجه آمریکا تاکنون تجربه راه‌اندازی سفارتخانه‌های مجازی در برخی کشور‌های آسیا -ترکیه و عربستان- و همچنین برخی کشورهای اروپایی را دارد. هرچند که محل استقرار این سفارتخانه مجازی در داخل ساختمان سفارتخانه‌های مستقر در این کشورهاست اما خدمات ارایه شده به صورت اینترنتی بوده و متقاضیان دریافت روادید با ارسال مدارک خود به صورت اینترنتی تنها در زمان ارایه مصاحبه به دفاتر کنسولی مراجعه می‌کنند. با این حال باید گفت که روابط دیپلماتیک بین دو کشور که نه بر پایه سفیر مقیم و سفارتخانه فیزیکی، بلکه از طریق اینترنت هدایت می‌شود و سفیر در کشور خود باقی می‌ماند، مفهومی دیگر از سفارتخانه مجازی است. همچنان که سفارتخانه‌های مجازی ممکن است به کشورهای کوچک و کشورهای با منابع مالی و انسانی محدود فرصت افزایش و بهبود نمایندگی‌های خارجی خود را بدهد. با وجود این کارشناسان بر این عقیده‌اند که سفارت مجازی هنوز در مرحله مفهومی است. نکته دیگر آنکه در مساله سفارتخانه مجازی پرسش‌هایی از قبیل سفارتخانه مجازی چیست؟ و چه چیزی یک سفارتخانه مجازی نیست؟ آیا ایجاد یک سفارت مجازی ممکن است؟ (از نظر تکنیکی و حقوقی) عمده‌ترین مزیت‌های یک سفارتخانه مجازی در مقایسه با سفارتخانه واقعی چه چیزهایی است؟ و همچنین حدود و محدوده مجازیت (Virtuality) در دیپلماسی چیست؟ (به عنوان مثال اهمیت تماس مستقیم انسانی و...) مطرح می‌شود. در عین حال که کارشناسان مسایل سیاست خارجی نیز پرسش‌هایی را در این زمینه مطرح می‌کنند مبنی بر اینکه آیا سفارتخانه‌های مجازی مزایای ویژه‌ای برای کشورهای در حال توسعه دارد؟ آیا سفارتخانه مجازی می‌تواند از بین رفتن شکاف عددی کمک کند؟ سوئد نخستین کشوری بود که اقدام به راه‌اندازی سفارت مجازی کرد. به گفته مسوولان این کشور گشایش سفارتخانه مجازی باعث خواهد شد که اطلاعات در باره این کشور در اختیار بسیاری از کاربران جوان قرار بگیرد. البته مدیران «انستیتو سوئد» گفته‌اند این سفارتخانه گذرنامه و روادید صادر نمی‌کند اما کاربران را برای دریافت ویزا و گذرنامه در دنیای واقعی راهنمایی می‌کند. با این حال، خبر راه‌اندازی سفارتخانه مجازی آمریکا در تهران با واکنش‌های متفاوتی از سوی مسوولان کشور از جمله علی لاریجانی رییس مجلس همراه بوده که بیان می‌کند نباید اظهارات وزیر امور خارجه آمریکا در خصوص راه‌اندازی سفارتخانه مجازی را جدی گرفت.
هدف سفارتخانه مجازی
بنابر اظهارات کارشناسان قاعدتا می‌توان سفارت مجازی ایجاد کرد اما نکته این است که سفارت مجازی چه تحولی را ایجاد می‌کند. اگر به‌کارگیری (ساختار مجازی) صرفا روش متفاوتی برای انجام امور باشد آیا واقعا شایسته است که از لحاظ مدیریتی یا سیاسی مورد توجه خاص باشد؟ در عین حال اگر سفارت مجازی در کشور همسایه ایجاد شود و از طریق پست الکترونیکی ارتباط برقرار کند هرچند امری قابل ملاحظه است اما صرفا این موضوع پیشرفت فنی در پست (به شیوه سنتی) و تلفن خواهد بود. هنوز سفیر آکردیته_ سفیر یک کشور اگر غیر از کشور محل ماموریت خود، در یک یا چند کشور دیگر هم ماموریت داشته باشد، در این‌گونه کشورها، آکردیته (معتبر، رسمی، مجاز و دارای اختیار) نامیده می‌شود. علت ارسال سفیر آکردیته معمولا مسایل مالی کشورهای فرستنده سفیر، عدم روابط در حد کافی و کمبود افراد صلاحیت‌دار برای سمت ریاست ماموریت دیپلماتیک است. آکردیته به معنی معتبر، مجاز و پذیرفته شده است. سفیری که مامور در چند کشور است در یکی از آنها مقیم می‌شود و براساس ضرورت به سایر کشورهای محل ماموریت خود سفر می‌کند_ در کشور پذیرنده عامل کلیدی در ارتباط میان FO _ سازمان خارجی _ کشور پذیرنده و مرکز است هرچند که این ارتباط به شکل غیرمستقیم برقرار شود. او باید با FO کشور پذیرنده روابط شخصی برقرار کرده، هر وضعیتی را تفسیر و ارزیابی کرده و پیشنهادهای سیاسی متنوع‌تری را ارایه کند. نصرالله جهانگرد کارشناس فناوری اطلاعات در این‌باره بیان می‌کند که در همین حال نیز برخی از کشورها سفارتخانه مجازی داشته و خدمات کنسولی را به صورت الکترونیکی ارایه می‌دهند. به گفته او ایران نیز خدمات کنسولی را به صورت الکترونیکی قبول داشته و متقاضیان دریافت روادید می‌توانند مدارک خود را ارسال کنند. او می‌افزاید به نظر می‌رسد، چنین ادعایی در راستای الکترونیکی کردن دریافت روادید برای مردم است. چراکه اگر تاکنون افراد برای دریافت روادید باید به کشورهای دیگر از جمله ترکیه مسافرت می‌کردند اینک می‌توانند مدارک خود را به صورت اینترنتی ارسال و پس از تایید تنها برای انجام مصاحبه به آن کشور مسافرت کنند. در عین حال که بیان راه‌اندازی سفارت مجازی صرفا نمی‌تواند به معنای سفارت دیپلماتیک باشد. از جمله موضوعاتی را که می‌توان مجددا در قالب سفارت مجازی گروه‌بندی کرد می‌توان به ارزیابی مدارک لازم برای صدور ویزا، بسیاری از وظایف کنسولی (ثبت ولادت و وفات، ازدواج‌ها، گواهی تحصیلی، وکالت برای رأی دادن، حقوق بازنشستگی و...)، پاسخ به سوالات در خصوص کشور (توریسم، اطلاعات ویزا، ارتباطات تجاری و...) و همچنین مطبوعات، اطلاعات و اخبار اشاره کرد. نکته دیگر آنکه در اصول فضانوردی پرواز و حرکت همزمان یک دسته ماهواره کوچک به خوبی عملکرد یک ماهواره بزرگ (مانند ماهواره هابل) است و این اصل در مورد مفهوم سفارت مجازی نیز صادق است. می‌توان یک فرد مجرب را به عنوان سفیر منطقه‌ای داشت که اختیار دستور دادن داشته باشد، گروهی از سفرای تازه کار در پایتخت کشورها را هماهنگ و راهنمایی کرد تا در مورد بسیاری از موضوعات منطقه‌ای به اجماع و نظری یکدست برسند و در مورد بحران‌ها نیز یک کلام باشند. او همچنین می‌تواند افراد را متناسب با نیازها تقسیم کند.
سفارتخانه مجازی
دیپلماسی مجازی نیست
به گفته کارشناسان همواره با بیان لفظ سفارت مجازی، کلمه سایبر دیپلماسی یا دیپلماسی مجازی نیز مطرح می‌شود. اما این دو ماهیت و کارکردی متفاوت دارند. دیپلماسی مجازی استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات روز، برای تبیین، گسترش و ارتقای سطح اثربخشی دستگاه دیپلماسی یک کشور در فضای مجازی است. به گفته هومن راد، کارشناس فناوری اطلاعات در سایبر دیپلماسی، مخاطبان چه داخلی و چه خارجی، همه از اعضای جامعه اطلاعاتی هزاره سوم هستند. بنابراین، فعالانی که در این حوزه اشتغال دارند باید بدانند که مخاطب آنها، یکی یا گروهی از اعضای خانواده یک و نیم میلیارد نفری کاربران فضای مجازی است. او ادامه می‌دهد توسعه سطح اطلاع‌رسانی دیجیتالی فعالیت‌های دولتی در وب، ارتقای ضریب نفوذ دیپلماسی ایران در رسانه‌های جهان، توسعه بدنه دولت الکترونیک کشور در حوزه بین‌المللی، فعال‌شدن حوزه عملکرد دولت در فضای دیجیتالی داخلی و جهانی، تقویت ارگان‌های دیجیتالی خصوصی، تنظیم سیاست‌های دولت در زمینه گسترش e-commerce و e-banking در سطوح بین‌المللی از جمله فواید سایبر دیپلماسی حداقل در کشور خودمان است. راد بر این عقیده است که سایبر دیپلماسی در واقع بخشی از بدنه دولت الکترونیکی و جزیی از کلیت ساختار دولت مجازی در یک کشور است. نوذر نظری نیز در این‌باره بیان می‌کند: «ویلسون دیزارد»، مبتکر اصطلاح دیجیتال دیپلماسی، تعریف مشخصی از آن در کتاب خود ندارد و فقط سیر تکاملی دیپلماسی عمومی و به کارگیری فناوری ارتباطات و اطلاعات در سیاست و تجارت خارجی آمریکا را با تاکید بر فناوری دیجیتال مورد بررسی قرار داده است. ولی می‌توان گفت که دیپلماسی از طریق اینترنت و فضای مجازی است. این کارشناس مسایل سیاست خارجی در خصوص ماهیت دیپلماسی مجازی می‌گوید، گسست انحصار اطلاعات روابط خارجی که قبلا در تصرف دولت و وزارت‌خارجه بود، حذف وزارت‌خارجه و تشریفات هرمی دیپلماتیک، پایان انحصار تماس‌ها و ملاقات‌ها و مرگ ملاقات‌های سنتی و رسمی، ظهور رقبای جدید، در هم ریختن فاصله، زمان و مکان و همچنین ضرورت شفافیت و پاسخگویی به افکار عمومی و موضوعات جدید و تغییرات روزافزون روش‌ها ازجمله تاثیرات این نوع از دیپلماسی است.